Φόβος είναι ένα από τα πρωταρχικά συναισθήματα του ανθρώπου ο οποίος εκδηλώνεται όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι μ’ έναν πραγματικό κίνδυνο ή μία απειλή και σκοπό έχει να εξασφαλίσει την προστασία και την επιβίωσή μας. Ο μηχανισμός που ενεργοποιείται σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι o μηχανισμός fight or flight (πάλης ή φυγής), όπου ο οργανισμός μέσα από μία σειρά σωματικών συμπτωμάτων (ταχυκαρδία, έκκριση αδρεναλίνης, μεταβολή θερμοκρασίας κ.α) μας προετοιμάζει είτε να πολεμήσουμε είτε να τραπούμε σε φυγή. Ο φόβος υποχωρεί όταν υποχωρεί και το αίσθημα κινδύνου, γι’ αυτό και συχνά διαρκεί λίγο, έως ότου δηλαδή εκτιμήσουμε ότι η συγκεκριμένη απειλή έχει παρέλθει.
Οι άνθρωποι γεννιόμαστε με δύο φυσικούς φόβους: την πτώση από μεγάλο ύψος, και τους ξαφνικούς δυνατούς θορύβους. Οι υπόλοιποι φόβοι φαίνεται να είναι απόρροια είτε τραυματικών γεγονότων (προσωπικών ή κάποιου τρίτου) είτε ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασής μας με το περιβάλλον (μίμηση μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς απέναντι σε μία κατάσταση (π.χ όταν βλέπω κατσαρίδα, φοβάμαι).
Τα άτομα που αναπτύσσουν μία ειδική φοβία κατακλύζονται από υπερβολικό και παράλογο άγχος όταν έρχονται αντιμέτωπα μ’ ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση. Η ζωοφοβία (π.χ αραχνοφοβία), η φοβία στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος (π.χ. τα ύψη, οι καταιγίδες), η φοβία καταστάσεων (π.χ. τα ταξίδια με αεροπλάνο,) η φοβία για το αίμα, τις ενέσεις, τις ιατρικές διαδικασίες κι άλλες όπως η φοβία εμετού είναι μερικές από τις ειδικές φοβίες που μπορεί να αναπτυχθούν.
Κοινωνική Φοβία
Αγοραφοβία
Φόβος ή φοβία
Ειδική φοβία
Η φοβία από την άλλη, είναι μία αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έναν έντονο, επίμονο και παράλογο φόβο, για κάποια κατάσταση, χώρο, αντικείμενο ή ζώο τα οποία όμως δεν αποτελούν πραγματική απειλή για το άτομο τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Ενώ τα άτομα είναι ενήμερα ότι η φοβία τους είναι παράλογη, δεν μπορούν να ελέγξουν την αντίδρασή τους στον φόβο.
Η φοβία πιθανόν επέρχεται ως αποτέλεσμα μιας ενδοψυχικής σύγκρουσης η οποία εκδηλώνεται μέσα από υπερβολικό άγχος. Το άγχος αυτό στη συνέχεια διοχετεύεται σ’ ένα αντικείμενο, το οποίο μετατρέπεται σε φοβικό αντικείμενο. Η ύπαρξη αυτής της ενδοψυχικής σύγκρουσης όμως παραμένει σε ασυνείδητο επίπεδο γι΄αυτό και το άτομο τις περισσότερες φορές αδυνατεί να καταλάβει γιατί κάποια κατάσταση ή κάποιο αντικείμενο μπορεί να το οδηγήσουν σε φοβική κρίση. Η προσπάθεια να αποδοθεί η φοβία σε κάτι που έχει δει ή έχει ακούσει έχει προσωρινά μόνο αποτελέσματα αφού αγνοείται η πραγματική αιτία.
Το άτομο με αγοραφοβία βιώνει έντονο άγχος όταν βρεθεί σε χώρους και καταστάσεις από τις οποίες θεωρεί ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα έγκαιρης διαφυγής ή ότι δεν θα λάβει βοήθεια από ένα αξιόπιστο πρόσωπο σε περίπτωση που εμφανίσει συμπτώματα κρίσης πανικού. Για να μη βιώσει λοιπόν μία κοινωνικά δυσάρεστη κατάσταση, αποφεύγει όχι μόνο χώρους με πολυκοσμία (π.χ εμπορικό κέντρο, μέσα μαζικής μεταφοράς) αλλά και κλειστούς χώρους (π.χ ασανσέρ).
Για να μπορέσει το άτομο να υπερνικήσει αυτό το φόβο και να διαχειριστεί το υπερβολικό του άγχος αναγκάζεται αφενός να απομακρυνθεί από οποιαδήποτε κατάσταση μπορεί να το φέρει σε επαφή με αυτό το φοβικό αντικείμενο κι αφετέρου να διαφοροποιήσει άμεσα τη συμπεριφορά του προκειμένου να μην εκτεθεί σε αυτό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έρχεται αντιμέτωπο με σημαντικές δυσκολίες ως προς τη διεξαγωγή των καθημερινών του δραστηριοτήτων και συνδιαλλαγών, ιδιαίτερα αν αυτές σχετίζονται άμεσα με την επαγγελματική, τη κοινωνική ή τη προσωπική του ζωή.
Η έκθεση με το φοβικό αντικείμενο μπορεί να οδηγήσει σε κρίση πανικού ή στην εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων όπως είναι η ταχυκαρδία, το τρέμουλο, η ζαλάδα, η εφίδρωση, δυσκολία στην αναπνοή, η λιποθυμία.
Το άτομο με κοινωνική φοβία κατακλύζεται από υπέρμετρο άγχος, δυσφορία και φόβο όταν χρειάζεται να παραβρεθεί σε κάποια κοινωνική περίσταση. Αυτό που αγχώνει το άτομο είναι ότι θα βρεθεί στο επίκεντρο και ότι πιθανότατα θα δεχθεί σκληρή κριτική, έλεγχο ή κάποια αρνητική αξιολόγηση που θα το ταπεινώσει, γελοιοποιήσει ή θα το κάνει να αισθανθεί αμηχανία. Για να αποφύγει αυτή την άβολη κατάσταση καταλήγει να αποφεύγει τη κοινωνική συναναστροφή.
Να αναγνωρίσουμε ποιοι είναι αυτοί οι φόβοι που μας κάνουν δυστυχισμένους και ν’ αντιληφθούμε από που προέρχονται. Καθώς γεννιόμαστε μέσα σε μία κοινωνία κι αποτελούμε μέρος αυτής, συχνά επηρεαζόμαστε από κοινωνικά πρότυπα και συμπεριφορές που δεν εναρμονίζονται με τις δικές μας επιθυμίες. Υιοθετούμε άκριτα κάποιες απόψεις και τελικά καταλήγουμε να επιλέγουμε με βάση επιθυμίες άλλων.
Να διερευνήσουμε τις φοβίες μας. Όπως έχει προαναφερθεί η φοβία προέρχεται από μία ενδοψυχική σύγκρουση, η οποία δεν είναι συνειδητή στο θεραπευόμενο. Μέσω της ψυχοθεραπείας, θεραπευτής και θεραπευόμενος θα προσπαθήσουν να κάνουν το ασυνείδητο συνειδητό. Να φωτίσουν δηλαδή εκείνο το σκοτεινό κομμάτι της ψυχής και να καταλάβουν τι είναι αυτό που τελικά δημιουργεί τη φοβία.
Να επανακτήσουμε τον έλεγχο στις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματά μας, να αναγνωρίσουμε τις δυνατότητές μας και να προβάλουμε τα θετικά μας στοιχεία.
Να έρθουμε πιο κοντά στον δικό μας πυρήνα, να αποκτήσουμε αυτογνωσία και τελικά να ωριμάσουμε. Η συναισθηματική ωρίμανση δεν ταυτίζεται με την ηλικία και απαιτεί αρκετή προσωπική προσπάθεια. Το ψυχοθεραπευτικό ταξίδι της προσωπικής εξέλιξης κι αυτογνωσίας δεν είναι εύκολο και απαιτεί πραγματική θέληση και δέσμευση.
Η Ψυχοθεραπεία μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην αναγνώριση των φόβων μας, στη διερεύνηση των φοβιών μας και στην υιοθέτηση ενός πιο ποιοτικού τρόπου ζωής. Συγκεκριμένα:
Μορφές φοβίας
